«زمانی که امکان تولید یک محصول در کشور وجود دارد، هیچ نیازی به هزینه و واردات محصولات مشابه نیست. کیفیت محصول تولید داخل، هر چه باشد، نه‌تنها به رشد تولید کمک می‌کند، بلکه منجر به توسعه و پیشرفت چندین برابری کشور هم خواهد شد. در چنین مواردی واردات و خروج ارز، هزینه قابل‌توجهی بر دوش اقتصاد تحمیل می‌کند و دیگر امکان توسعه تولید خیلی ساده نخواهد بود.» این‌ها واژه‌هایی است که سال‌های سال انحصار را در کشور پشتیبانی کرده است.
انحصار در تولید خودرو، انحصار در تولید پوشاک و حتی انحصار در تولید تجهیزات و قطعات الکترونیکی؛ مشکل از جایی شروع می‌شود که این روند به انحصار و تولید محصول نهایی مطلوب ختم نمی‌شود. تولیدات بی‌کیفیت، مونتاژ قطعات درجه چندم بازار جهانی و از آن بدتر اثر منفی بلندمدت بر زیرساخت‌های تولید و تجارت، حاصل این رویکرد است. علاوه بر همه این مشکلات افزایش قاچاق و واردات محصول از مبادی غیررسمی را هم اضافه کنید.
حالا هم برای چندمین بار صنعت IT قربانی چنین تصمیماتی شده است. واردات سوئیچ شبکه ممنوع شده و یک شرکت ناشناس مدعی تولید گسترده انواع سوئیچ شبکه شده است. بررسی اصالت این محصول و مطالعه روند عملکرد آن از طرف کارشناسان و فعالان حوزه IT و فناوری، نقاط مبهم و سوالات بیشتری را در ذهن این متخصصین ایجاد کرد.
به نظر می‌رسد، بعدازاین شرکت‌هایی که نیاز دارند از سوئیچ شبکه در پروژه‌های خود استفاده کنند، انتخابی ندارند مگر خرید و استفاده از یک سوئیچ که ارائه‌دهنده آن به بازار مدعی تولید داخل بودن است. صحت‌سنجی این ادعا دریچه‌های دیگری در این صنعت بازکرده‌اند که اتفاقاً نگرانی را درباره موارد مشابه هم چندین برابر کرده است. از همین رو بررسی رویکرد فعالان صنعت IT و چگونگی مواجه شدن آنها با این پدیده را از گفت‌وگو با مازیار نوربخش، عضو هیئت‌مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران آغاز کردیم.
ممنوعیت واردات سوئیچ با عدم تأیید ثبت سفارش
نوربخش، در گفت‌وگو با راه پرداخت ماجرای ممنوعیت واردات سوئیچ را از زمانی که این موضوع مطرح شد تا امروز مورد بررسی قرارداد و در این باره گفت: «از ابتدای سال جاری با اعلام عدم تایید ثبت سفارش سوئیچ، ممنوعیت واردات این تجهیز الکترونیکی به طور رسمی اعلام شد. از همین رو بعد از مدتی در اردیبهشت‌ماه این موضوع از طریق صنف مورد پیگیری قرار گرفت.»
به گفته نوربخش، «نتیجه این پیگیری‌ها مواجهه با ادعای تولید سوئیچ توسط برخی شرکت‌ها بود. از همین رو، به دلیل این ادعا مبنی‌بر ساخت سوئیچ، واردات هر نوع سوئیچی ممنوع اعلام شد. در مراحل بعدی به دلیل اعتراض گسترده واردکنندگان یک لیست از انواع سوئیچ اعلام شد و مورد ممنوعیت قرار گرفت. در پی اعلام این لیست از طرف وزارت صمت اعلام شد که به شکل مرحله‌ای در هر دوره به لیست ممنوعیت واردات اضافه خواهد شد.»
عضو هیئت‌مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران با ارائه توضیحاتی درباره چگونگی مواجهه فعالان این حوزه با چنین تصمیمی ادامه داد: «شرکت‌های مدعی تولید سوئیچ را به صنف دعوت کردیم و درباره شیوه عملکرد و برنامه‌شان با آنها گفت‌وگو کردیم. این شرکت‌ها مدعی تولید سوئیچ در رده‌های پایین بودند که به نظر نمی‌رسید خیلی هم مشکل‌ساز باشد. این در حالی است که علاوه بر چنین ادعایی، یکی از شرکت‌ها مدعی تولید سوئیچ‌های رده‌بالا شد.»
مونتاژ یا سرهم‌بندی قطعات دسته چندم چینی
اگر خبری از دنیای فناوری و تولیدات تکنیکال کشور نداشته باشید، شنیدن ادعای تولید سوئیچ‌های رده‌بالا، در ابتدا هیجان‌انگیز است، اما نکته مهم در چنین روندی چگونگی مدیریت این نوع از تولید است. نوربخش در تشریح این موضوع ادامه داد: «بعد از پیگیری‌های مکرر درباره به‌دست‌آوردن مستندات تولید این سوئیچ‌ها در نهایت هیچ اطلاعاتی از طرف این شرکت در اختیار ما قرار نگرفت. علاوه بر این حتی اجازه بازدید هم داده نشد. با گذر از همه این مسائل با یک نکته قابل‌توجه دیگر مواجه شدیم.»
او در ادامه گفت:«بررسی سایت اینترنتی این شرکت و مطالعه بروشور منتشر شده درباره سوئیچ نشان‌دهنده آن بود که حتی بروشور هم عیناً کپی شده و در نهایت لوگوی شرکت مدعی تولید، به‌جای لوگوی شرکت چینی گذاشته شده است.» او با بیان این موضوع تأکید کرد چنین ادعایی در زمانی که کشور به محصولات های‌تک نیاز حیاتی دارد، سو استفاده از اسم تولید و مزایای آن است.
نوربخش با اشاره به اهمیت کیفیت در محصولات حوزه IT ادامه داد: «کیفیت در تجهیزات های‌تک بسیار مهم است. حالا فرض کنیم سوییچ رده پایین یا متوسط چینی وارد شده و این سوئیچ امکان تامین نیاز کل کشور را هم دارد؛ اولین موضوع در چنین شرایطی چیزی نیست مگر اینکه با محرومیت کشور از سوئیچ های به روز و با تکنولوژی های جدید مواجه شویم. در نتیجه مجموعه‌هایی که ناگزیر به استفاده از سوئیچ برای استفاده از یکسری ابزارهای قدیمی مجبور به ادامه فعالیت می‌شود.»
او در ادامه افزود: «این موضوع کشور را از قرارگرفتن در مسیر به‌روز و استفاده از تکنولوژی های‌تک محروم می‌کند. در چنین شرایطی محصولات با کیفیت بالا، با برندهای متوسط و پایین جایگزین می‌شوند. پیش‌ازاین چنین تجربه‌ای را در حوزه خودرو هم داشته‌ایم، هرچند این موضوع در حوزه تکنولوژی به‌طورکلی متفاوت است.»
جامعه فناوری چه می‌خواهد؟
از سویی دیگر، نوربخش با تشریح نیازهای جامعه در حوزه فناوری ادامه داد: «در آینده شاهد تغییروتحول قابل‌توجهی در حوزه‌های مختلفی مثل حوزه امنیتی خواهیم بود. باتوجه‌به این موضوع، دور بودن از تکنولوژی امکان توسعه مسیر IT کشور را به شکل قابل‌توجهی به تعویق خواهد انداخت. این در حالی است که در صورت استفاده از تکنولوژی تراز اول دنیا سرعت توسعه بخش IT را هم افزایش خواهد داد.»
یکی از نکات مهم در چنین شرایطی تأمین نیاز بازار است. در این موقعیت با انحصاری شدن تولید چه رویکردی را باید دنبال کرد؟ نوربخش در توضیح خود درباره این موضوع گفت: «باید دید آیا این میزان از تولید توسط یک برند و یک یا دو تولیدکننده، به نیاز کل بازار پاسخ می‌دهد؟ حتی اگر میزان تولید هم قابل‌توجه باشد آیا به لحاظ تکنولوژی پاسخگوی این حجم از نیاز تکنیکالی هستند یا خیر. البته به نظر نمی‌رسد که توانایی پاسخ به این حجم از نیاز توسط صرفاً یک تولیدکننده که شواهد نشان می‌دهد، در مراحل اولیه تولید است، وجود داشته باشد.»
او در ادامه با ارائه توضیحاتی درباره مشکلات حاشیه‌ای توقف ناگهانی واردات سوئیچ گفت: «این موضوع روشن است که وزارت صمت، واردات سوئیچ را ممنوع کرده است. اما پیش از ابلاغ این ممنوعیت به‌هرحال برخی شرکت‌ها در مناقصات شرکت کرده و بر اساس این مناقصات تعهداتی دارند. حالا این شرکت‌ها باید در مقابل تعهدات خود پاسخگو باشند، اما امکان چنین کاری وجود ندارد.»
به گفته نوربخش، در این موقعیت شاهد چند اتفاق مختلف هستیم، او با تشریح آنچه شرکت‌ها با آن روبرو می‌شوند گفت: «امکان دارد بعد از گذر زمان و به دلیل هر استثنایی در نهایت مجوز واردات داده شود. در این شرایط شرکتی که در مناقصه یک قرارداد را به دست آورده بود، حالا دیگر به دلیل تأخیر پیش آمده در تأمین کالا، ناچار به پرداخت ضرر و زیان و جریمه به‌طرف قرارداد خود است. حتی در مواردی واردکننده اعلام می‌کند که امکان انجام پروژه را به دلیل محدودیت در واردات ندارد. در چنین شرایطی و با ثبت جریمه ضمانت‌نامه ثبت و در نهایت قرارداد باطل می‌شود. حتی این امکان وجود دارد که از بازار غیررسمی و قاچاق کالای خود را تأمین کند.»
قاچاق، حاصل نهایی ممنوعیت واردات
عضو سازمان نصر تهران با تأکید بر اینکه، قاچاق یک معضل در تصمیماتی است که به این شکل در وزارت صمت گرفته می‌شود، ادامه داد: «وزارت صمت با این دستورالعمل‌های خود در واقع مشوق قاچاق است. از سویی دیگر، متأسفانه وزارت صمت از اشخاص و سندیکایی مشاوره گرفته است که به نظر می‌رسد خیلی کارساز و تخصصی نیست. در حقیقت جایی این مشاوره را به وزارت صمت داده که درباره این محصول ذی‌نفع نیست و علاوه‌برآن تخصصی در چنین مشاوره‌ای وجود ندارد.»
رئیس هیئت‌مدیره رمیس با تأکید بر اینکه ایجاد انحصار و فراهم‌کردن فضای امن و حمایتی، خطرآفرین است گفت: «کشورها برای حمایت از واردات خود تمهیداتی دارند. این سیاست تولیدکننده است که چقدر از این موضوع استفاده کند. راه‌های مختلفی برای حمایت هوشمندانه از تولید داخل وجود داشت که مورد بی‌توجهی قرار گرفت. برای مثال این امکان وجود داشت که تعرفه واردات تغییر کند.»
به گفته نوربخش، با فرض بر اینکه این سوئیچ واقعاً تولید باشد که نیست، گفت: «تا چند وقت گذشته فایل بروشورها در سایت این شرکت بود و بعد از بررسی متوجه این موضوع شدیم که دقیقاً کپی همان نمونه چینی است. این جریان به‌طورجدی سو استفاده از نام تولید است. اگر قرار به حمایت از تولید بود روش‌های مناسب دیگری وجود داشت. به‌هرحال تولید سال هاست که مسیر خود را طی می‌کند و ما شرکت‌های بسیار موفقی مثل فراسو را داشته‌ایم که در بازار جاافتاده‌اند و جامعه به دلیل کیفیت، امکانات و خدمات پس از فروش خیلی خوب این شرکت‌ها، دوباره به سراغ چنین محصولاتی می‌رود. چرا همه کشور باید از یک تولیدکننده و یک محصول خاص استفاده کنند. یک نکته طلایی دیگر هم وجود دارد. با فرض بر اینکه تولید را به‌درستی انجام دهید آیا به این موضوع فکر شده که اگر این شرکت به هر دلیلی امکان ارائه خدمات را نداشته باشند چه اتفاقی خواهد افتاد.»
سم مهلک خلاقیت و توسعه
حصارکشی اطراف ایده‌ها نتیجه‌ای ندارد مگر پایان توسعه و علاوه‌برآن خشکیدن خلاقیت. انتظار توسعه صنعت IT در شرایطی که ابزار اولیه و نیازهایش را از آن دریغ کنیم نه‌تنها ممکن نیست، بلکه انگیزه فعالیت و توسعه متخصصین را هم چندین برابر کاهش می‌دهد. علاوه‌برآن چه کسی پاسخگوی آسیب‌های گسترده بعدی است که شرکت‌های استفاده‌کننده از محصول بی‌کیفیت با آن مواجه خواهند شد؟ در چنین شرایطی حتی انحصارگری که با مونتاژ قطعات محصولات درجه چندم خارجی سعی در کسب سود مالی دارد هم، کاری پیش نخواهد برد. چنین معادلاتی در تولید و تجارت نتیجه برد – برد که هیچ، حتی نتیجه برد – باخت هم ندارند. ضرر و زیان در نهایت برای همه فعالان این صنعت و در نهایت باخت – باخت است.
به نقل از: