وقتی به آیندة محیط‌های کاری فکر می‌کنیم، ممکن است پرواز به محل کار با خوروهای پرنده، حضور هولوگرافیک افراد در جلسات و سرو کردن غذاهای کارمندان توسط ربات‌هایی که مدام در محیط کار در حرکتند به ذهنمان بیاید، اما واقعیت این است که به نظر میرسد آینده بسیار ساده‌تر باشد؛ بسیاری از افراد از خانه کار میکنند و هم‌تیمی‌هایی در کشورهای مختلف دارند که با ابزارهایی مثل ترجمه آنلاین با آنها در ارتباطند. اتفاقی که چندین سال است تا حدی در صنعت تولید نرم‌افزار رخ داده؛ به نحوی که حتی در کشور خودمان، مهندسین نرم‌افزار به عنوان عضوی از تیم، برای شرکت‌های اروپایی برنامه می‌نویسند و برنامه‌نویس‌های هندی برای شرکت‌های ایرانی کد می‌زنند.
زمانی تا همین چند ماه پیش، مفهوم دورکاری از دید بسیاری یک چیز لوکس به نظر می‌آمد که در برخی از شرکت‌های تراز اول فناوری جهان در کشورهایی مثل آمریکا و سوییس انجام می‌شود؛ اما در مدت چند هفته با شیوع ویروس COVID-19 میلیونها کارمند در هزاران شرکت و سازمان در سرار جهان ناچار به دورکاری شدند و آن هم نه بخاطر مزایای دورکاری در افزایش روحیة کاری کارمندان و بلکه به علت حفظ سلامت عمومی جامعه. واقعیت این است که این اجبار، به کارمندان و کارفرمایان نشان داد که دورکاری مفهومی دور از دسترس، مختص کشورهای جهان اول نبوده و می‌تواند بسیار مفید باشد. مدتی پیش شرکت‌های مختلفی اعلام کردند که بخشی از کارمندان حتی پس از عبور از بحران ویروس کرونا نیازی به حضور فیزیکی در محل کار خود نداشته و می‌توانند دورکاری کنند یا بخشی از ساعات کاری خود را از خانه کار کنند؛ شرکت Twitter از این حد نیز فراتر رفته و دورکاری را همیشگی اعلام کرد.
تاریخچه
اگر چه ویروس کرونا دورکاری رو برای بسیاری اجباری کرد اما روند رو به رشد دورکاری از سال‌ها پیش آغاز شده بود.
در دهة 90 میلادی، این شعار که “کار چیزی است که انجام می‌دهیم، نه جایی که میرویم” یا به عبارت دیگر Work is something we DO, not a place that we GO در سطح برخی از جوامع مطرح شد. در همین دهه برخی از شرکت‌های بزرگ مانند AT&T دورکاری را شروع کردند. در سال 1996 برخی از کارکنان دولت ایالات متحده امکان انتخاب دورکاری اختیاری را پیدا کردند. در همین سال‌ها شرکت IBM تجهیزی شبیه به تلفن‌های هوشمند را برای همین منظور به بازار عرضه نمود. در دهة 2000 میلادی، با ظهور شبکه‌های اجتماعی، فناوری 3G، قابلیت‌های streaming پیشرفته‌تر و رشد نفوذ و پهنای‌باند اینترنت، ارتباطات آسان‌تر و سریعتر شدند و نرم‌افزارهایی مانند Skype، Slack، Hootsuite و Asana امکاناتی را به منظور ایجاد تیم‌های کاری توزیع‌‌شده فراهم نمودند. مراکز Call Center از اولین حوزه‌هایی بودند که دورکاری را به صورت جدی در پیش گرفتند. در سال‌های اخیر با پیشرفت‌های حاصل در شبکه‌های موبایل و ثابت و ظهور نرم‌افزارهای تحت وب مختلف، همچنین رویکردهایی مانند حفظ محیط زیست، دورکاری مورد توجه بیشتری قرار گرفته و با ظهور ویروس کرونا این روند سرعت بیشتری پیدا کرد.
تعریف دورکاری
دورکاری یا Remote Work که در مستندات مختلف به آن Telecommuting، Telework، Mobile Work، Work from Home (WFH) و Flexible Workplace نیز گفته می‌شود، به شیوه‌ای گفته می‌شود که کارکنان با استفاده از خودرو شخصی، دوچرخه و وسایط نقلیه عمومی به مکان مشخص و متمرکزی (ساختمان محل کار) سفر نکرده و از راه دور (عمدتاً خانه) کار میکنند. به شخصی که دورکاری می‌کند Telecommuter، Teleworker یا Home-Sources Employee گفته می‌شود. فلسفة مفهوم دورکاری از این واقعیت نشأت می‌گیرد که انجام صحیح و موفق فعالیت‌های مختلف کاری، لزوماً وابسته به حضور فیزیکی افراد در مکان مشخصی مانند دفتر کار نیست. دورکاری می‌تواند در خانه، در کافی‌شاپ نزدیک خانه و یا فضاهای کاری مشترک (coworking spaces) انجام شود. این فضاهای کاری مشترک ممکن است در محل‌های مختلف شهر پراکنده باشند و اغلب دارای ارتباطات پرسرعت اینترنت، دسترسی شبانه روزی، تجهیزات اداری، فضاهای مختلف اختصاصی یا اتاق‌های جلسه، امکانات رفاهی مانند رستوران و فضاهای استراحت و ورزش و غیره باشند.
از دید تعریف دورکاری بر چهار پایه استوار است:
- محل کار: می‌تواند هر جایی خارج از محل دفتر مرکزی سازمان یا شرکت باشد.
- ساعات کاری: زمان شناور انجام فعالیت‌های محول شده که بر خلاف رویکرد سنتی به صورت دقیق، رأس یک ساعت مشخص شروع نشده و یک ساعت مشخص پایان نمی‌یابد.
- زیرساختهای ICT: فناوری‌ها و امکاناتی که دورکاری را امکان‌پذیر می‌نمایند.
- قرارداد بین کارفرما و کارکنان: متنوع بوده و بر خلاف رویکرد سنتی استخدام تمام وقت، میتوان به صورت‌های قراردادی، نیمه وقت، پروژه‌ای و غیره باشد.
مزایا و معایب دورکاری
برخی از مزایای دورکاری عبارتند از:
- افزایش کارایی و راندمان کارمندان
- کاهش هزینه‌های سربار شرکت‌ها و سازمان‌ها
- افزایش سطح اعتماد بین کارفرما و پرسنل
- امکان به‌کارگیری طیف متنوع‌تری از نیروهای کارآمد و مستعد
- افزایش ساعات کاری مفید با توجه به حذف زمان رفت و آمد به محل کار
- افزایش انعطاف‌پذیری در انجام فعالیت‌های مختلف (در مکان و زمان)
- تمرکز بیشتر بر روی خروجی افراد نسبت به حضور فیزیکی آنها در محل کار و مراجعه به دفتر مدیران
- افزایش وفاداری و احساس آزادی عمل پرسنل
- کاهش مصرف سوخت، حجم ترافیک و آلودگی هوا
- افزایش روحیه و نشاط پرسنل به علت گذراندن زمان بیشتر در کنار اعضای خانواده
- محافظت بیشتر از سلامت پرسنل (کاهش نرخ ابتلا به بیماری‌های واگیردار در محل کار و یا در مسیر)
برخی از معایب و چالش‌های دورکاری عبارتند از:
- پیچیده‌تر شدن فرآیند ارزیابی کارایی و نظارت بر عملکرد پرسنل
- کاهش ارتباط نزدیک و صمیمی بین پرسنل
- کم شدن ارتباطات رو در رو و کاهش قابلیت‌هایی مانند brainstorm و خلاقیتهای کار گروهی
- چالش جدا‌سازی کار و زندگی و تداخل آنها با هم
- کاهش نظم و نظام کاری (به ویژه برای بخشی از پرسنل که دارای self-control ضعیف‌تری می‌باشند)
- بالا رفتن احتمال از دست رفتن تمرکز پرسنل (به علت مواردی مانند نگهداری از کودکان، پختن غذا، تماشای تلویزیون و غیره)
دورکاری از منظر آمار و ارقام
در فوریه 2020 انجام یک آنالیز توسط Flexjobs، رشد قابل ملاحظه ای در زمینه دورکاری را در آمریکا آشکار نمود که این رشد تماما در سال های اخیر به وقوع پیوسته است. مابین سال های 2016 تا 2017 میزان دورکاری 7.9% رشد داشته است. همچنین این رشد به ترتیب، نسبت به پنج سال اخیر 44%، و نسبت به 10 سال اخیر برابر با 91% میباشد. به عبارتی مابین سال های 2005 تا 2017 این رشد برابر با 159% بوده است.
بنابر آمار و ارقام ارائه شده توسط Global Workplace Analytics(GWA) تقریبا 5 میلیون نفر از نیروی کار در آمریکا حداقل نصف هفته را از خانه کار میکنند و این مقدار چیزی در حدود 3.6% از کل نیروی کار در ایالات متحده است. همچنین با رجوع به آمارهای ارئه شده در گزارش وضعیت دورکاری در سال 2019 که توسط Owl LAB منتشر شده است، اگر آمارهای دورکاری در زمانهای متغیر را نیز به حساب آوریم این مقدار به عدد 62% میرسد که در این حالت نیروی کار در زمان های گوناگونی مشغول به دورکاری هستند.
بنابر یافته های Owl LAB حدود نیمی از این افراد به صورت کامل دورکاری میکنند.
از منظر بخش های صنعتی، همانگونه که قابل پیشبینی است، متخصصین، دانشمندان و همچنین سرویس های فنی دارای بالاترین سهم از دورکاری (12%) در میان صنایع دیگر هستند.
بر اساس مطالعات انجام شده توسط شرکت Instant Offices، صنعت فناوری اطلاعات و پس از آن بازاریابی، بیشترین استقبال را از دورکاری داشته‌اند.
بر اساس مطالعات همین شرکت، نیروهای کار متقاضی کار جدید و یا تغییر محل کار، دورکاری به عنوان یکی از چهار عامل اصلی و مزایای مورد انتظار خود عنوان نموده‌اند.
از سوی دیگر بزرگترین محرک رشد دورکاری در صنایع مختلف را میتوان تمایل کارمندان به این شیوه از کار در نظر گرفت. بنابر گزارش منتشر شده توسط Buffer و AngelList با عنوان “وضعیت دورکاری در سال 2020″، که در آن به نتایج نظرسنجی از 3500 نفر که به دور کاری مشغول هستند، پرداخته شده است، تقریبا تمامی این افراد اذعان داشته اند که تمایل دارند در آینده شغلی خود حداقل بعضی از اوقات به صورت دورکاری وظایف شغلی خود را انجام دهند.
همچنین به نظر میرسد هر شخصی یکبار دورکاری را تجربه کرده باشد تمایل دارد آنرا به دیگران نیز توصیه کند.
همچنین بنابر نتایج حاصل از این نظرسنجی 32% از این افراد منعطف بودن برنامه زمانی، 26% انعطاف پذیری در خصوص انجام کار از هر مکانی و 21% نیز عدم نیاز به انجام مسافرت های درون شهری را از بزرگترین مزیت های دورکاری عنوان نموده اند.
از سوی دیگر بنابر گزارش منتشر شده از نظر سنجی صورت گرفته از سوی Demand Generation Report در سال 2019، 52% از سازمان های مورد بررسی اذعان نمودند که دورکاری سبب حفظ و ادامه همکاری کارمندان آن سازمان ها شده است.
با توجه به ویژگی های منحصر بفرد دورکاری و همچنین رویکرد مثبت سازمان ها و نیروی کار به مقوله دورکاری حدود 60 درصد از افرادی که با آمار و اطلاعات سر و کار دارند پیشبینی میکنند که تا سال 2030 دفاتر کار فیزیکی بسیار کمرنگ شده و دورکاری جایگزین آن شود.
همزمان با شیوع COVID-19 در کنار الزامات حوزه سلامت که انجام دورکاری را اجباری نمود، میتوان رشد میزان جستجوی کلمات در حوزه دورکاری را در آمار قابل استخراج از Google Trends نیز، به وضوح مشاهده نمود. Statista نمودار حاصل از رشد جستجوی کلمات مربوط به دورکاری را به شکل زیر نمایش داده است.
انتخاب دورکاری به عنوان یکی از مهمترین عوامل در فاصله گذاری اجتماعی، به عنوان یکی از مهمترین اقدامات مقابله ای کارفرمایان در مواجه با همه گیری ناشی از COVID-19 را به وضوح میتوان در گزارش منتشر شده از نظر سنجی انجام شده از سوی Seyfarth در فاصله زمانی 12 تا 16 March سال 2020 مشاهده نمود. این نظر سنجی از 550 مشتری این شرکت صورت گرفته و پاسخ این کارفرمایان در خصوص دورکاری جمع آوری و بصورت زیر قابل مشاهده است. در این نظر سنجی 67% از کارفرمایان قدم‌هایی در خصوص ایجاد بستر دورکاری برای کارمندان خود برداشته‌اند که در حالت عادی به هیچ عنوان کار از خانه را پذیرا نبوده‌اند. 36% از کارفرمایان بصورت فعالانه کارکنان خود را تشویق به دورکاری از نیمه ماه March کرده‌اند. 42% از کارفرمایان کارکنان خود را به کار از خانه بصورت موردی تشویق نموده و 6% از کارفرمایان در نقاط پرخطر کارمندان خود را بصورت کلی تشویق به کار از خانه نموده اند.
فرصت‌های شغلی دورکاری
بر اساس مطالعات و بررسی‌های انجام شده توسط مؤسسات و شرکت‌های مختلف (مانند Virtual Vacations)، بیشترین و مناسب‌ترین فرصت‌های شغلی برای دورکاری در حوزه‌های زیر میباشد:
- فناوری اطلاعات
- فروش و بازاریابی
- خدمات حرفه‌ای و مشاوره
- مراکز تماس
- پژوهش و تحقیقات
- آموزش
- نگارش، ویرایش و ترجمه (نشریات)
- بهداشت و سلامت
- مدیریت پروژه
دورکاری و فناوری اطلاعات
یکی که عواملی که در موفقیت اجرای دورکاری نقش کلیدی دارد، فناوری اطلاعات در سازمان‌ها و شرکت‌هاست. در این راستا، موارد زیر دارای اهمیت بسیار می‌باشند:
- زیرساختهای فناوری اطلاعات: ابزارها و زیرساختهای مورد نیاز به منظور دورکاری مانند ارتباطات VPN راه دور، سیستم‌های VoIP، ویدیو کنفرانسینگ، دسترسی به ایمیل و نرم‌افزارهای کاربردی سازمانی را شامل می‌شود.
- مدیریت خدمات فناوری اطلاعات (ITSM): فرآیندها و توابع مختلف مدیریت سرویس‌های فناوری اطلاعات مانند مدیریت درخواست‌ها و مشکلات کارکنان و پیشخوان خدمات (Help-Desk) را شامل می‌شود.
- سیاست‌های حفظ امنیت اطلاعات: با توجه به عدم کاربرد زیرساختهای امنیت فیزیکی (مانند کارت ورود و خروج پرسنل در گیت‌های ورودی)، مکانیزم‌های دیگری به منظور حفظ امنیت اطلاعات، مانند دسترسی راه دور امن، رمزنگاری داده‌های حساس لپ‌تاپ‌ها و گوشی‌ها، لاگین دو-فاکتوره، ابزارهای UAM و DLP و غیره را شامل می‌شود.
ابزارهای دورکاری
برخی از ابزارهای مورد نیاز به منظور دورکاری عبارتند از:
- تجهیزات end-point متحرک (مانند لپ‌تاپ و گوشی‌های هوشمند) و ارتباطات اینترنت خانگی پایدار و پرسرعت
- نرم‌افزارهای ویدیو کنفرانسینگ و Unified Communication
- نرم‌افزارهای مدیریت وظایف و ابزارهای to-do-list apps
- ابزارهای مدیریت پروژه و مدیریت ارتباطات تیمی
- ذخیره‌سازی ابری و محیط به اشتراک‌گذاری فایل‌ها
- ابزارهای امنیتی (مانند PAM، VPN، 2FA، DLP و رمزنگاری دیسک و فایل)
- ابزارهای Screen Sharing و Recording
- ابزارهای Remote Desktop
- زیرساختهای دسکتاپ مجازی
- ابزارهای وایت‌برد الکترونیکی و Mind-Mapping
- ابزارهای پشتیبان‌گیری داده‌ها (End-point Backup)
در کشورمان نیز به منظور تسهیل نمودن فرآیندهای دورکاری امکانات و سرویس‌هایی تعریف شده و در حال ارایه میباشد. شرکت ابرآمد به عنوان یکی از شرکت‌های ارایه دهنده خدمات ابری، با کنار هم قراردادن برخی از مهمترین این ابزارها، “بسته دورکاری ابرآمد” را ارایه نموده است. به منظور کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید به آدرس زیر مراجعه نمایید.